Трипслар (Thrips tabaci Lindeman) кенг тарқалган бўлиб, кўпгина ўсимликларда учрайди. Улар пиёз, кўк пиёз, оқ бош карам, иссиқхонада етиштирилган қалампир (ширин, аччиқ) зараркунандалари ҳисобланади.
Трипслардан зарарланиш аломатлари
1. Улғайган (катта) трипслар гуллар билан озиқланади, личинкалар – гуллар, мева (ҳосил) ва барглар билан.
2. Ейилган жойларда унча катта бўлмаган оқ-кумуш рангдаги доғлар пайдо бўлади. Доғлар аввал барг томирлари бўйлаб, сўнгра бутун барг юзасида пайдо бўлади. Доғларда майда майда хиралашган қолдиқ гувалачалар кўринади. Зарарланган барглар сарғаяди, вақтдан олдин қуриб қолади.
Зараркунанда таърифи
· Уррочиси 1,2 мм узунликда бўлиб, ёзги кўриниши сариқ ёки оч-жигарранг рангда, кузги кўриниши – жигарранг.
· Личинкалари сариқ рангда бўлиб, оёқлари тўқроқ рангда бўлади.
Ҳашоратнинг ривожланиш биологияси
· Кўпайиши партеногенетикдир – эркаклари йўқ (яъни эркакларсиз кўпаяди).
· Уррочилари март ўртасидан декабр ўрталаригача учрайди, личинкалари – май бошидан ноябр ўрталаригача. Бир йилда 10-12 авлод ривожланади. Уррочилари иморатларнинг, иссиқхоналарнинг турли ёриқларида, ўсимлик қолдиқларида қишлайди.
· Оптимал шароитда – ҳарорат 25-28 ºC бўлганда, бир авлодни ривожланиши 18 кун вақтни олади.
Трипсларни мониторинги ва хавф чегараси
· Трипсларни эртароқ аниқлаш учун оқ қоғоз тутилиб, устига қалампир новдалари силтанади. Бу ҳолда поядан личинка ва катта (етилган) трипслар тўкилади.
· Уррочи трипсларни аниқлаш ва кузатиш учун сариқ ёпишқоқ индикаторлар осилади.
· 10% дан зиёдроқ гулларда трипс уррочилари ва личинкалари аниқланса, уларга қарши экинларга ишлов беришни бошлаш керак бўлади.
1-расм. Трипсдан зарарланган экин (ширин, аччиқ қалампир) белгилари
Курашиш чоралари
Трипслардан самарали қутилиш учун дарров курашишни бошлаш керак. Ҳар бир дори сепиш камида икки марта такрорланиши лозим. Ишлов берганда нафақат экин, балки иссиқхона атрофида ёки бевосита экин орасида ўсаётган бегона ўтлар устига ҳам дори сепилиши керак. Чунки аксарият ҳолларда зараркунанда бегона ўтларда яшайди.
Экинда зараркунанда ҳали жуда кўпайиб кетмаган бўлса ёки уларни пайдо бўлишини олдини олиш учун халқ усуллари билан уларга қарши курашиш мумкин. Бироқ кўпайиб кетган бўлса, уларга қарши кимёвий воситалар билан курашиш тўғрироқ бўлади.
Трипсларга қарши препаратлар
Трипсларга қарши курашишда қуйидаги инсектицид препаратлари қўлланилади: Агравертин, Актара, Актеллик, Вертимек, Децис, Имидаклоприд, Инта-вир, Искра золотая, Каратэ, Карбофос, Моспилан, Спинтор, Фитоверм, Фуфанон.
Трипсларга қарши халқ ва органик усуллари билан курашиш
– 100 г саримсоқ майдаланиб, устидан 1 л сув қуйилади ва бир ҳафтага дамлаб қўйилади. Ҳосил бўлган дамламани сузгичдан ўтказиб, 10 л сувга аралаштирилади ва унга 40 г суюқ совун қўшилиб экин устидан пуркалади (сепилади).
– Бўймодарон (тысячелистник) барглари ва гуллари майдаланади. 1 кг қуруқ бўймодаронга 1 л қайноқ сув қуйиб, бир суткага дамлаб қўйилади. Ундан сўнг дамламани сузгичдан ўтказиб, 1:10 нисбатда сувга аралаштирилади (10 л бўлади) ва совун қўшиб экинга пуркалади.
Бўймодарондан қайнатма қилиб қўлланса ҳам бўлади. Бунинг учун 1 кг ўсимликка 1 л сув қуйилиб, паст оловда 30 минут қайнатилади. Қайнатма совутилиб, сувга аралаштирилади ва экинга пуркалади.
– Трипсларни тушишини олдини олиш учун ўтин кулини қуруқ ҳолида палак устидан сепиб чиқиш мумкин (дока, аёллар чулкиси ёки шунга ўхшаган бошқа матога кул солиниб, экин устидан силкиб, силкиб сепиб (пудралаб) чиқилади).
– 1 литр зардобни 10 литр сувга аралаштириб, устидан 40 мл аммиак қўшилади. Ҳосил бўлган аралашма палак устидан сепилади. Бу ишловни ҳафтада бир марта амалга ошириб турса бўлади.
Манба: dehqon.uz
3. fermoved.ru
4. sad-e.ru
