Бугунги кунда Ўзбекистон Республикаси Ўсимликлар карантини ва химояси агентлиги бош директорининг 2022 йил 14 январдаги №9-п-сонли бўйруғига асосан Ўзбекистон Республикаси худудларида Цитрус ва Помидор экинларининг ашаддий зараркунандаси бўлган “Цитрус оқ қаноти”, “Цитрус инли куяси”, “Помидор куяси” каби зараркунандаларга ҳамда “Помидорнинг жигарранг бужмайиш вируси” (ToBRFV)га қарши курашиш буйича 2022 йилнинг 20 январидан 15 февралгача қадар “Долзарб ўн беш кунлик”ни уюшқоқлик билан ўтказиш тўғрисидаги буйруғини ижроси юзасидан вилоятимизда цитрус ва иссиқхона экин майдонларига жиддий зарар келтирувчи Цитрус оқ қанот (Dialeurodes cifni Rilley) тенг қанотлилар туркимига, яъни алейродидлар оиласига киради. Вояга етган хашорат 1–2 мм узунликда, танаси оқ–сариқ ва икки жуфт оқ қаноти бор. Цитрус оқ қаноти тропик ва субтропик иқлимли мамлакатларда, жумладан, Хитой, Япония, Афғонистон, Россиянинг Краснадар ўлкасида, Грузиянинг Қора денгиз соҳилларида, Озорбайжон ва бошқа давлатларда кўп учрайди. Ҳашорат личинкалари дарахтларнинг яшил баргларида пупарийда қишлайди. Оқ қанот личинкасининг тўрт ёши пупарий деб аталади, у барг оркасига зич ёпишган ва усти мумсимон бўлади.
Баҳорда пупарийдан чиққан урғочи оқ қанотлилар урчигандан кейин баргнинг орқа томонига биттадан ёки тўп-тўп қилиб жами 60 тадан 250 тагача тухум қуяди,Тухум 23-25 даража иссиқликда ривожланади ва ундан 10-15 кунда “дайдичалар” деб аталадиган харакатчан оқ сариқ личинкалар чиқади ҳамда барг орқаларига ёпишиб олиб озиқлана бошлайди. Улар учинчи тулашидан сўнг пупарийга айланади. Пупарий деярли овалсимон, сариқ тусда бўлади. Личинкалар уч-турт хафта, пупарий икки хафта давомида ривожланади.
Оқ қанот цитрус ўсимликларига асосан иссиқхоналарда зарар келтиради, ёзги мавсумда очиқ майдонларда ҳам зарари катта. Мандарин, лимон, апелсин, нок, кофе дарахти, олча, ёввойи ва япон сирени, хурмо, чой бутаси, лигиструмларни зарарлайди. Личинкалари баргни орқа томонига урнашиб олиб ширасини суриб буриштиради. Барглар зараркунанда ажратган ширали чиқитлар билан қопланади. Уларнинг сиртида эса “капнодиум” қора замбуруғлар ривожланади. Бунинг натижасида баргларда нафас олиш ва фотосинтез жараёнлари қийинлашади. Натижада усимликлар ривожланиши сусайиб нимжон булиб қолади, хосилдорлик кескин пасаяйиб кетади. Цитрус оққаноти билан қаттиқ зарарланган усимлик қуриб қолиш хам мумкин.
Вилоятимиз ҳудудига четдан бу зарарли карантин организмларни кириб қолишини олдини олиш мақсадида қишлоқ хўжалик маҳсулотлари белгланган тартибда карантин назоратидан ўтказилиб,фитосанитар тоза бўлган маҳсулотларни вилоят ҳудудига киришга рухсат берилмоқда.
Цитрус оқ қанотини тарқалишини олдини олиш учун қуйидаги чораларни амалга ошириш лозим.
ҚАРШИ КУРАШ ЧОРАЛАРИ:
- Кўчатлар ва қаламчалар зарарланган жойдан олиб келинса “бромметил” фумигант воситаси билан зарарсизлантириш;
- Зарарланган ҳудудлардан кўчат ва қаламчаларни ташишни таъқиқлаш;
- Зарарланган худудларда Ўзбекистонда рухсат этилган сўрувчи хашаротларга яхши таъсир қиладиган химикатлардан фойдаланиш.
- Иссиқхоналарда агротехник тадбирларни ўз вақтида амалга ошириш.
Наманган туман ўсимликлар карантини ва химояси инспекторлари
Эгамбердиев Анваржон
Тошматов Рахматилла
